Eerste lezing

De dingen, zoals het is


De geest van de grote wijze uit India
werd intiem overgedragen van west naar oost.

Ik ben zeer dankbaar voor deze gelegenheid om te spreken over de Sandokai, een van onze belangrijkste leringen. Haar wijze van uitdrukken is zo vloeiend dat de diepe betekenis je bij het lezen gemakkelijk kan ontgaan. De auteur van dit gedicht, Sekito Kisen (of Sekito Musai Daishin, zijn posthume naam), is het dharma-kleinkind van de zesde Chinese patriarch, Daikan Eno (in het Chinees Dajian Huineng), en de directe erfopvolger van Seigen Gyoshi (Chin. Qingyuan Xingsi), die wordt beschouwd als de zevende patriarch. Onder de vele leerlingen van de zesde patriarch waren Seigen Gyoshi en Nangaku Ejo de meest prominente. Later was het meester Tozan Ryokai die Seigens afstammingslijn voortzette als de Soto-school en meester Rinzai Gigen (Chin. Linji Yixuan) die Nangaku's lijn voortzette als de Rinzai-school. Soto en Rinzai zouden uiteindelijk de toonaangevende zenscholen worden.
Vergeleken met Nangaku's weg heeft de weg van Seigen en Sekito een zachtaardiger karakter. In Japan noemen we dit de weg van de oudere broer. Nangaku is meer als de tweede of derde zoon, die vaak nogal ondeugend is. De oudere broer is misschien niet zo bekwaam of intelligent, maar hij is heel zachtaardig. Vanuit deze opvatting spreken we over Soto en Rinzai. Soto-zen wordt soms wel memmitsu no kafu genoemd - 'een zeer behoedzame en zorgzame stijl'. De weg van Seigen bestaat erin om alles in zichzelf te vinden, om de grote geest die alles omvat te verwerkelijken en dienovereenkomstig te handelen.
In zen spannen we ons in om alles zo waar te nemen 'zoals het is'. Maar hoewel we zeggen dat we dit doen, nemen we nog niet noodzakelijk alles waar 'zoals het is'. We zeggen: 'Hier is mijn vriend, daar is de berg, en daar helemaal bovenaan staat de maan.' Maar jouw vriend is niet alleen maar jouw vriend, de berg is niet alleen maar de berg, en de maan is niet alleen maar de maan. Wanneer we denken: 'Ik ben hier en de berg is daar', dan is dat een dualistische manier van denken. Om naar San Francisco te gaan, moeten we de bergen van Tassajara oversteken. Zo begrijpen we dat gewoonlijk. Maar dat is niet de boeddhistische wijze van het waarnemen van de dingen. We vinden de berg of de maan of onze vriend of San Francisco in onszelf. Dat is de grote geest waarbinnen alles bestaat.
Laten we nu eens kijken naar de titel, Sandokai. San betekent letterlijk 'drie', maar in dit geval betekent het 'dingen'. Do betekent 'gelijkheid'. Het ene ding met het andere ding identificeren is do. Dit woord verwijst ook naar 'eenheid' of 'ons hele zijn', hetgeen hier gelijkstaat aan 'grote geest'. Er wordt dus uitgedrukt dat er ??n omvattend zijn is, dat alles in zich sluit, en dat de veelheid van dingen zich in dit ene omvattende zijn bevindt. Hoewel we spreken van 'vele dingen', zijn deze feitelijk de vele delen van het ene hele zijn dat alles omvat. Wanneer we 'vele' zeggen, dan is dit zijn vele, en wanneer we '??n' zeggen, dan is het ??n. 'Vele' en '??n' zijn verschillende manieren om het ene hele zijn te beschrijven. Het volledig begrijpen van de verhouding tussen het ene grote omvattende zijn en de vele facetten van dat ene zijn is kai. Kai betekent 'elkaar de handen schudden'. Je ondervindt vriendschap, waarbij je het gevoel hebt dat jij en de ander ??n zijn. Op dezelfde manier zijn dit ene grote omvattende zijn en de vele dingen goede vrienden, of meer dan goede vrienden, omdat beide oorspronkelijk ??n zijn. Daarom zeggen we 'kai', als zouden we elkaar de handen schudden. 'Hallo, hoe gaat het met je?' Dit is de betekenis van de titel van het gedicht. Wat is veelheid? Wat is eenheid? En wat is de eenheid van het ene en het vele?
Oorspronkelijk was Sandokai de titel van een tao?stisch boek. Sekito gebruikte dezelfde titel voor zijn gedicht dat de leer van de Boeddha beschrijft. Wat is het verschil tussen tao?stische leringen en boeddhistische leringen? Er zijn vele overeenkomsten. Wanneer een boeddhist het leest, is het een boeddhistische tekst, en wanneer een tao?st het leest, is het een tao?stische tekst. Maar eigenlijk is het hetzelfde. Wanneer een boeddhist groente eet, is het boeddhistisch voedsel, en wanneer een vegetari?r het eet, is het vegetarisch voedsel. Toch blijft het gewoon voedsel.
Als boeddhisten eten we een bepaalde groente niet alleen maar omdat het een speciale voedingswaarde heeft, of omdat het yin of yang is. Voedsel eten is gewoonweg een bestanddeel van onze oefening. We eten niet alleen maar om ons leven in stand te houden. Daarom zeggen we voor de maaltijd: 'Om onze weg te beoefenen, eten we dit voedsel.' Op deze manier wordt grote geest in onze oefening opgenomen. Denken: 'Dit is maar groente', is niet onze opvatting. We moeten de dingen behandelen als deel van onszelf, binnenin onze oefening en binnenin grote geest. Kleine geest is de geest onder de beperking van begeerten, overwoekerd door emoties of het onderscheid tussen goed en slecht. Hoewel we dus meestal denken dat we de dingen waarnemen 'zoals het is', doen we dat in feite niet. Waarom is dat zo? Omdat we geneigd zijn onderscheid aan te brengen of omdat we ons begeerten volgen. De boeddhistische weg bestaat uit het zo intensief mogelijk oefenen in het loslaten van dit soort emotionele onderscheidingen tussen goed en slecht, het loslaten van onze vooroordelen, en het zien van 'de dingen, zoals het is'.
Wanneer ik zeg alles te zien 'zoals het is', dan bedoel ik niet dat we ons van onze begeerten moeten ontdoen, maar ze juist in ogenschouw moeten nemen om ermee aan de slag te gaan. Als je bijvoorbeeld een computer hebt, moet je allerlei data invoeren: zoveel begeerte, zoveel voeding, deze kleur en dat gewicht. Evenzo moeten we rekening houden met onze begeerte als een van de vele factoren bij het zien van 'de dingen, zoals het is'. Over het algemeen zijn we niet voortdurend over onze begeerten aan het reflecteren. Zonder stil te staan om over onze zelfzuchtige oordelen na te denken, zeggen we: 'Hij is goed', of 'Hij is slecht.' Maar iemand die slecht voor mij is, is niet noodzakelijk altijd slecht. Voor iemand anders is hij misschien wel een goed persoon. Door op deze manier te reflecteren kunnen we leren 'de dingen, zoals het is' te zien. Dit is de boeddhageest.
Het gedicht begint met de woorden Chikudo daisen no shin - 'De geest van de grote wijze uit India.' Daarmee wordt de grote geest van de Boeddha, die alles omvat, bedoeld. De grote geest is de geest die we hebben wanneer we zazen beoefenen: we proberen niet iets te zien; we stoppen het conceptuele denken en we stoppen emotionele activiteit; we zitten alleen maar. Wat ons ook overkomt, het verontrust ons niet. We zitten gewoon. Het is alsof er iets gebeurt in het onmetelijke hemelruim. Wat voor soort vogel er ook doorheen mag vliegen, het maakt de hemel niets uit. Dat is de geest die van de Boeddha op ons werd overgedragen.
Tijdens het zitten gebeurt er van alles. Misschien hoor je het geluid van de beek of denk je ergens aan, maar je geest laat het onverschillig. Je grote geest is eenvoudigweg aanwezig en zit. Zelfs als je niet bewust bent van zien, horen of denken, gebeurt er iets in de grote geest. We nemen dingen waar. Zonder tussen 'goed' of 'slecht' te onderscheiden, zitten we gewoonweg. We verheugen ons in de dingen, maar zijn niet bijzonder aan ze gehecht. Op dat moment waarderen we ze ten volste. Dat is alles. Na zazen zeggen we: 'Oh, goede morgen!' Op deze manier overkomt alles ons, het ene na het andere, en kunnen we de dingen ten volste waarderen. Dat is de geest die door de Boeddha werd overgedragen en dat is de manier waarop wij zazen beoefenen.
Als je op deze manier zazen beoefent, loop je minder kans in problemen te komen wanneer je je in een bepaalde gebeurtenis verheugt. Begrijp je dat? Het is mogelijk dat je een bijzondere ervaring hebt en denkt: 'D?t is het. Z? zou het moeten zijn.' En wanneer iemand je dan tegenspreekt, zul je boos worden: 'Nee, het moet zo zijn en niet anders. Zen Center moet er zo uitzien en niet anders.' Misschien. Maar zo is het niet altijd. Als de tijden veranderen en we Tassajara verliezen en naar een andere berg verhuizen, kan de situatie die we daar zullen hebben niet dezelfde zijn als die hier. Daarom openen we onze geest om 'de dingen, zoals het is' waar te nemen. Op die manier accepteren we 'de dingen, zoals het is', zonder aan ??n bepaalde manier vast te klampen. Wanneer we zonder deze basis zeggen: 'Dit is de berg', of 'Dit is mijn vriend', of 'Dit is de maan', dan zal de berg niet de berg zijn, mijn vriend zal niet mijn vriend zijn, en de maan zal niet de maan zelf zijn. Dat is het verschil tussen het vastklampen aan iets en de weg van de Boeddha.
De weg van de Boeddha is de studie naar en uiteenzetting van de menselijke natuur, inclusief onze dwaasheden, begeerten, voorkeuren en neigingen. Zonder me erop te fixeren, probeer ik me het gebruik van de uitdrukking 'ergens toe neigen' te herinneren. We hebben de neiging of tendens om bepaalde dingen te doen. Dat is mijn motto.
Toen ik deze lezing aan het voorbereiden was, vroeg iemand me: 'Wat is zelfrespect en hoe kunnen we het verkrijgen?' Zelfrespect is niet iets waarvan je het idee kunt hebben het te bezitten. Wanneer je het besef hebt: 'Ik heb zelfrespect', dan is dat geen zelfrespect meer. Wanneer je gewoon jezelf bent, zonder te proberen iets bijzonders te denken of te zeggen, gewoon zegt waar je aan denkt en hoe je je voelt, dan is er vanzelf zelfrespect. Wanneer ik met jullie en met alle dingen nauw verbonden ben, dan ben ik onderdeel van een groot omvattend zijn. Wanneer ik iets besef, maak ik er bijna deel van uit, maar net niet helemaal. Wanneer je iets doet zonder het geringste gevoel iets gedaan te hebben, dan ben je helemaal jezelf. Je bent dan volledig ??n met alles en iedereen en niet meer in zelfbewustzijn bevangen. Dat is zelfrespect.
Wanneer je het gevoel hebt 'iemand' te zijn, moet je intensiever zazen beoefenen. Zoals je weet is het moeilijk om te zitten zonder na te denken of te voelen. Wanneer je niet denkt of voelt, val je meestal in slaap. Maar zonder te slapen en zonder te denken onszelf zijn, dat is wat wij oefenen. Als je dat kunt, zul je in staat zijn te spreken zonder daarbij te veel na te denken en zonder een speciale bedoeling na te streven. Wanneer je dan spreekt of handelt, is dat alleen maar uitdrukking van jezelf. Dat is volledig zelfrespect. Het beoefenen van zazen is het verwerven van dit soort zelfrespect. Je zult gedisciplineerd met jezelf en in het bijzonder met je neigingen moeten omgaan. Ieder van ons heeft zijn eigen unieke persoonlijke neigingen. Maar als je probeert ze kwijt te raken, of tijdens zazen probeert niet te denken of het geluid van de beek te horen, zul je merken dat dat niet mogelijk is. Laat je oren horen zonder dat je probeert te horen. Laat de geest denken zonder dat je probeert te denken en zonder te proberen het tot zwijgen te brengen. Dat is de oefening.
Meer en meer zal dit ritme de dragende kracht van je oefening worden, en wanneer je intensief oefent, zul je worden als een kind. Terwijl wij spraken over zelfrespect was buiten een vogel aan het zingen. Fiuut, fiuut, fiuut. Dat is zelfrespect. Fiuut, fiuut, fiuut. Het betekent niets. Misschien was de vogel gewoon een lied aan het zingen. Misschien heeft hij gewoon fiuut, fiuut, fiuut gezongen, zonder daar ook maar iets bij te denken. Toen we het hoorden, konden we het niet helpen te lachen. Eigenlijk kunnen we niet zeggen dat het zomaar een vogel is. Het beheerst de hele berg, de hele wereld. Dat is zelfrespect.
We moeten ons heel erg inspannen om dit in onze dagelijkse oefening om te zetten. Als we dat bereiken, is het niet meer nodig om te spreken van '??n omvattend zijn' of 'vogel' of 'vele dingen die het ene hele zijn omvat'. Het zou gewoon een vogel of een berg of de Sandokai kunnen zijn. Als je dit begrijpt, is het niet nodig de Sandokai te reciteren. Hoewel we het gedicht in zijn Japans-Chinese vorm reciteren, is het geen zaak van de Japanse of Chinese taal. Het is enkel een gedicht, of een vogel, en dit is gewoon mijn lezing. Het betekent niet zoveel. We zeggen dat zen niet iets is om over te spreken. Het is dat wat we op waarachtige wijze ervaren. En dat is moeilijk. Maar hoe dan ook, dit is een moeilijke wereld, dus maak je geen zorgen. Waar je ook gaat, je zult problemen tegenkomen. Problemen moet je het hoofd bieden. Misschien is het veel beter deze problemen met de oefening te hebben, dan verwikkeld te zijn in wat voor andere verwarrende problemen dan ook.


discussie

Leerling: Toen ik gisteren op de mokugyo sloeg, kroop er een spinnetje over het vel. Ik kon niets meer doen om de spin te ontwijken. Ik probeerde nog een beetje langs de rand te slaan, maar hij liep regelrecht in het slaghout.

Suzuki Roshi: Je hebt hem niet gedood.
Leerling: Iets heeft hem gedood! [Gelach.]

Suzuki Roshi: Per ongeluk. Zo gebeurde het nu eenmaal.

Leerling: Ja, maar ik kon niet stoppen.

Suzuki Roshi: Tja, weet je, je kunt er niets aan doen. Boeddha heeft hem gedood! [Gelach.] Misschien is hij heel gelukkig.
Het is niet eenvoudig in deze wereld te leven. Wanneer je kinderen bij een rivier ziet spelen, of op een brug, kun je je heel ongerust maken. De auto's op de snelweg razen voorbij. Wat als er een ongeluk gebeurt? Als er iets gebeurt, dan is dat alles. Als je stopt en erover nadenkt, zul je doodsbang zijn. Heb je gehoord van de 165 jaar oude man die meer dan tweehonderd kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen heeft? Als hij aan elk en ieder van hen zou denken, zou hij bang zijn er een te verliezen.
Onze oefening kan soms een erg rigoureuze zijn. Zelfs als je boeddhist bent, moet je bereid zijn iets dood te maken. Of dat nu goed of slecht is, soms moet je dat doen. Het is onmogelijk te overleven zonder ook maar iets te doden. We kunnen niet leven van onze gevoelens alleen. Onze oefening moet dieper zijn, en dat is de strikte kant ervan. Aan de andere kant moet je, indien het absoluut noodzakelijk is, stoppen met de mokugyo aanslaan, ook al gooit dat de hele boel in de war. Niet zo eenvoudig.



Leerling: Kunt u iets meer uitleggen over wat u met 'strikte oefening' bedoelt?

Suzuki Roshi: Strikte oefening? De dingen verlopen al op een strikte manier. Daar is geen uitzondering op. Waar je ook iets aantreft, er zit een regel of waarheid achter die het streng controleert, zonder enige uitzondering. We zijn van mening dat vrijheid ons na aan het hart ligt, maar de keerzijde van de vrijheid is de strikte regel. Binnen de strikte regel is er volledige vrijheid. Vrijheid en strikte regel zijn niet twee afzonderlijke dingen. We worden van oorsprong ondersteund door strikte voorschriften of waarheden. Dat is de andere zijde van absolute vrijheid.

Leerling: Kunt u ons wat meer voorbeelden geven die op onze individuele levens van toepassing zijn?

Suzuki Roshi: Wanneer je opstaat, moet je eenvoudigweg opstaan. Wanneer iedereen slaapt, zou ook jij moeten slapen. Dat is mijn voorbeeld.


Leerling: Mijn verantwoordelijkheden en positie hier zijn zodanig dat het voor mij erg gemakkelijk is om de regels strikt te volgen. Andere mensen hebben weer andere verantwoordelijkheden. Vanwege mijn voorkeur voor een nauwgezette naleving van de regels hebben we daar weleens woorden over, en andere keren denk ik dat het juist wel goed is als ze de dingen anders doen dan ik. Is dat in orde?

Suzuki Roshi: Jazeker. Soms moet je gewoon je ogen sluiten. [Lacht.] Soms kan het ongelukkig zijn om iets te zien. Als je het ziet, moet je er iets van zeggen; dus kan het je helpen te oefenen zonder om je heen te kijken. Dat is eigenlijk de beste manier. Als je om je heen kijkt en je ziet de mensen aan deze kant van de zendo, dan zullen de mensen aan de andere kant in slaap vallen. Dus is het beter om maar helemaal niets te zien! [Gelach.] Ze zullen dan niet weten wat je aan het doen bent. 'Misschien slaapt hij niet, dus laten we allemaal wakker blijven.' Als je iets ziet, dan is dat alles. De rest wordt genegeerd. Als je niets ziet, kun je ook niets negeren. Dat is de grote geest die alles omvat. Als iemand beweegt, zul je het bemerken. Als er een geluid weerklinkt, zul je het opvangen, ook al probeer je het niet te horen. Als je je tot één persoon richt, zal de rest van de mensen heel gelukkig zijn! [Gelach.] Als je echter niemand betrapt, zal niemand kunnen bewegen.